Według kodeksu cywilnego, dobra osobiste to dobra niemajątkowe przysługujące osobie fizycznej i prawnej, związane z ich indywidualnym istnieniem. Są to wartości ściśle i nierozerwalnie związane z człowiekiem, które decydują o jego bycie, a także stanowią o jego walorach oraz pozycji w społeczeństwie.
Kodeks cywilny nie zwiera w swojej treści definicji dóbr osobistych, jednak w art. 23 wskazuje przykładowe ich rodzaje, są to m.in. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.
Katalog dóbr osobistych podlega ciągłym zmianom i rozszerzeniom wraz ze zmianami stosunków społecznych. Oprócz wyżej wymienionych wartości przyjmuje się także istnienie następujących dóbr osobistych: przynależność do określonej płci, stan cywilny, głos, prywatność, kult pamięci po zmarłej osobie bliskiej.
Ochrony dóbr osobistych można domagać się w sytuacji, gdy zachowanie naruszające dane wartości było bezprawne. Przykładowo, osoba skazana, przebywająca w więzieniu nie może powoływać się na naruszenie jej wolności osobistej, z uwagi na to, że nie doszło do naruszenia prawa. Roszczenie z tytułu naruszenia wolności osobistej będzie jednak przysługiwać osobie niesłusznie skazanej, której niewinność zostanie udowodniona.
Należy jednak pamiętać, iż ocena, czy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia dóbr osobistych zależy nie tylko od subiektywnej oceny poszkodowanego, ale także od obiektywnych kryteriów, które sąd bierze pod uwagę rozpoznając sprawę.
Obiektywne kryteria odwołują się do przyjętych w społeczeństwie ocen, czyli reakcji opinii publicznej na dane zachowanie naruszające. Trzeba pamiętać, że nie zawsze to, co wydaję się naruszeniem naszych dóbr osobistych będzie nim w świetle prawa. Inaczej mówiąc, wyrządzona drugiej osobie przykrość nie będzie naruszeniem dobra osobistego, jeżeli według przeciętnej oceny społeczeństwa jest to dolegliwość małej wagi.
Kodeks cywilny przewiduje kilka roszczeń przysługujących poszkodowanemu w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych.
W pierwszej kolejności jest to roszczenie o zaniechanie dalszych naruszeń, a także roszczenie o usunięcie skutków naruszenia, w praktyce przejawiające się najczęściej zobowiązaniem pozwanego do złożenia w mediach stosownego oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. W zależności od okoliczności danego przypadku powód może także żądać listu z przeprosinami.
Drugą kategorię roszczeń stanowią roszczenia majątkowe. Jeżeli w majątku powoda powstała szkoda materialna, może on domagać się zasądzenia odszkodowania. Należy jednak pamiętać o konieczności wykazania przez poszkodowanego wszelkich przesłanek tej odpowiedzialności, w tym przede wszystkim wysokości szkody. Poza odszkodowaniem powód może wnosić także o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Kwota wypłacona z tego tytułu stanowi swoistą rekompensatę dla pokrzywdzonego za doznane cierpienie. Powinna zatem być odczuwalna dla poszkodowanego i przywracać mu równowagę emocjonalną. Sąd ustali wysokość zadośćuczynienia w drodze uznania, zależnie od stopnia naruszenia danego dobra osobistego i winy osoby naruszającej. w przypadku naruszenia takich dóbr jak życie, zdrowie, integralność seksualna i wolność osobista sprawca będzie odpowiadał za każde naruszenie, które jest bezprawne nie zależnie od tego, czy można mu przypisać winę.
Poza powyżej wskazanymi roszczeniami osoba poszkodowana może także wnosić o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. W zależności od konkretnego przypadku możliwe jest łączenie kilku, a także wszystkich wspomnianych środków ochrony.
Należy pamiętać, że niektóre dobra osobiste pozostają także pod ochroną prawa karnego. Kodeks karny przewiduje odpowiedzialność karną za przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej (art. 212-217 Kodeksu karnego).
Przestępstwem zniesławienia jest pomawianie człowieka o postępowanie lub właściwości, które mogą które mogą poniżyć go w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Jednak, gdy zarzut niepubliczny był prawdziwy nie mamy do czynienia z przestępstwem.
Z kolei znieważenie stanowi występek polegający na okazaniu innej osobie pogardy, uwłaczaniu czci, ubliżaniu jej lub innym zachowaniu obraźliwym, dokonanym w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła.
Zapraszamy do kontaktu z Polskim Instytutem Odszkodowań w celu bezpłatnej analizy Państwa sprawy.
