Stosownie do art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie, a jeżeli wyjaśnienie w tym terminie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie.
Od powyższej zasady ustawa przewiduje jeden wyjątek. Przekroczenie maksymalnego terminu 90 dni jest możliwe jedynie w przypadku, gdy stwierdzenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub też określenie wysokości odszkodowania uzależnione jest od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego. Jednakże zastosowanie tej regulacji jest możliwe jedynie w szczególnych przypadkach.
W praktyce zakłady ubezpieczeń często odmawiają wypłaty świadczeń lub zawieszają postępowanie likwidacyjne motywując swoją decyzję trwającym postępowaniem karnym. W istocie zakłady ubezpieczeń nie podejmują żadnych działań do momentu uzyskania prawomocnego wyroku karnego w danej sprawie.
Tymczasem należy podkreślić, że takie postępowanie może świadczyć o pozostawaniu ubezpieczyciela w zwłoce. Zakład ubezpieczeń, jako profesjonalista, jest zobowiązany do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego we własnym zakresie. Poza szczególnymi przypadkami, gdy dana sprawa jest zawiła i brak jest jakichkolwiek dowodów, jeżeli zakład ubezpieczeń nie podejmuje działań zmierzających do ustalenia okoliczności zdarzenia np. nie przesłuchuje świadków / nie powołuje rzeczoznawcy, tylko bezczynnie czeka na wyrok skazujący sprawcę wypadku czy innego zdarzenia, należy uznać że pozostaje w zwłoce.
Powyższym problemem zajął się także Sąd Najwyższy, który wyraził swoje stanowisko w wyroku z dnia 10 stycznia 2000 r., III CKN 1105/98: (…) Po otrzymaniu zawiadomienia o wypadku zakład ubezpieczeń obowiązany jest do ustalenia przesłanek swojej odpowiedzialności oraz do zbadania okoliczności dotyczących wysokości szkody. Tego obowiązku, należącego do istoty działalności ubezpieczeniowej, ubezpieczyciel nie może przerzucić na inne podmioty. W szczególności nie może on biernie odczekiwać na wynik postępowania karnego dotyczącego zdarzenia wywołującego odpowiedzialność ubezpieczeniową, a jeżeli tak postąpi, to narazi się na odpowiedzialność wobec wierzyciela za zwłokę w wykonaniu zobowiązania.
Działalność ubezpieczeniowa ma charakter profesjonalny, dlatego należy przyjąć, że zakład ubezpieczeń jest w stanie sprawnie przeprowadzić postępowanie likwidacyjne we własnym zakresie, korzystając z wyspecjalizowanej kadry oraz – w razie potrzeby – z pomocy rzeczoznawców (por. art. 355 § 2 k.c.). W warunkach istnienia rynku ubezpieczeniowego oraz wolnej konkurencji przyjęcie innego stanowiska byłoby nawrotem do minionego systemu gospodarczego, w którym państwowi monopoliści mieli uprzywilejowany status. Z tych względów należy uznać, że przepis art. 817 § 2 k.c. nie upoważnia ubezpieczyciela do zaniechania prowadzenia postępowania likwidacyjnego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania karnego dotyczącego wypadku komunikacyjnego, w którym uczestniczył kierowca ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej. (…).
Powyższe stanowisko Sąd Najwyższy potwierdził następnie w wyroku z dnia 19 września 2002 roku, V CKN 1134/00: „(…) Obowiązek wypłaty przez zakład ubezpieczeń odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu, który wyrządził szkodę, powstaje nie z chwilą uprawomocnienia się wyroku karnego ustalającego winę sprawy wypadku, lecz generalnie rzecz biorąc, z chwilą najwcześniejszego, jak to możliwe, wyjaśnienia przez zakład ubezpieczeń okoliczności wypadku. Zakład ten bowiem, zgodnie art. 817 k.c., ma obowiązek, po otrzymaniu zawiadomienia o wypadku, ustalenia przesłanek swojej odpowiedzialności, to znaczy aktywnego, samodzielnego wyjaśnienia okoliczności wypadku i wysokości szkody. Nie może obowiązku tego przerzucać na inne podmioty i biernie oczekiwać na wynik postępowania karnego.(…)”.
Obowiązek udowodnienia istnienia okoliczności świadczących o braku możliwości ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia oraz ich zasięgu obciąża samego ubezpieczyciela (art. 6 k.c.). Obowiązany jest on w szczególności wykazać, że uzupełnienie postępowania likwidacyjnego nastąpiło bez nieuzasadnionej zwłoki, z zachowaniem interesu wierzyciela. Należy jednak podkreślić, że usprawiedliwioną przyczyną opóźnienia nie może być bierność zakładu ubezpieczeń.
