Rodzice bądź opiekunowie małoletnich poszkodowanych w różnego rodzaju wypadkach, bardzo często decydują się na dochodzenie w ich imieniu roszczeń w celu wyegzekwowania zadośćuczynienia za doznany przez nich rozstrój zdrowia bądź doznaną krzywdę na skutek śmierci drugiego z rodziców, dziadków, rodzeństwa, innych osób bliskich etc.
Celem niniejszych czynności jest przede wszystkim zabezpieczenie bieżących potrzeb i interesów dziecka na skutek doznanych przez nie urazów, bądź na skutek pogorszenia się sytuacji majątkowej dziecka na skutek śmierci jednego z rodziców.
Jednakże, podmiot zobowiązany do zapłaty na rzecz małoletniego zadośćuczynienia bądź odszkodowania, niejednokrotnie stawia żądanie aby wraz z wypłatą środków finansowych na rzecz małoletniego, zrzec się w jego imieniu wszelkich dalszych roszczeń jakie mogą się pojawić w przyszłości z związku ze zdarzeniem szkodowym.
W praktyce, podmiot zobowiązany do zapłaty np. Towarzystwo Ubezpieczeń, w treści przygotowywanych przez siebie drukach ugód, zamieszcza postanowienie, z którego wynika, iż zapłata określonej kwotowo sumy pieniężnej w całości wyczerpuje roszczenia małoletniego oraz dodatkowo rodzic – imieniem dziecka zrzeka się wszelkich roszczeń na przyszłość.
Tym samym, w opinii rodziców jak i np. Towarzystw Ubezpieczeniowych jako podmiotów zobowiązanych, prowadzi to do przekonania, iż sprawa została zamknięta, roszczenia małoletniego wyczerpały się właśnie poprzez stosowny zapis w treści ugody złożony przez rodzica małoletniego – co – jak wskazano poniżej – nie jest zgodne z przepisami powszechnie obowiązującymi.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że osoba, która nie ukończyła 13 lat a więc niemająca pełnej zdolności do czynności prawnej, nie może skutecznie zawrzeć umowy – co potwierdza wprost art. 11 i art. 12 kodeksu cywilnego, przy czym jedynie dla porządku wskazać należy, iż pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności – a więc ukończenie 18 lat – art. 10 kodeksu cywilnego.
Wskazane powyżej regulacje, należy wiązać z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego tj. w szczególności art. 101 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który w § 1 stanowi wprost, iż rodzice są obowiązani sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
Pojęcie majątku dziecka obejmuje zarówno aktywa, jak i pasywa, a źródłem majątku dziecka może być właśnie roszczenie odszkodowawcze, łącznie z roszczeniami z tytułu zadośćuczynienia lub odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej dziecka.
Czynność ta jest czynnością nieważną w sytuacji braku zgody Sądu rodzinnego w związku z brakiem spełnienia przesłanki z art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Ustawodawca wyróżnia w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka, jak i czynności które swym zakresem ten zarząd przekraczają.
W przypadku tych ostatnich dla ich dokonania konieczne jest uzyskanie przez rodzica zezwolenia sądu opiekuńczego.
Zezwolenie sądu opiekuńczego na zawarcie w imieniu małoletniego dziecka czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, wydawane jest w formie postanowienia w postępowaniu nieprocesowym, na wniosek jednego lub obojga rodziców.
W tym miejscu podkreślić należy, iż dyspozycja normy zawartej w art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zabrania rodzicom dokonywania w imieniu dziecka czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu bez uzyskania zgody sądu opiekuńczego.
Istotny jest fakt, iż sankcją w przypadku naruszenia tego przepisu jest nieważność czynności dokonywanej przez rodziców podjętej wbrew treści normy tj. podjętej bez zezwolenia sądu.
Zaznaczyć należy, że ustawodawca nie zdefiniował w treści ustawy czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu.
W tej sytuacji praktyka orzecznicza sądów polskich oraz piśmiennictwo prawnicze wyznaczyły odnośniki. Szczególnie pomocna w tej sytuacji jest treść Uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1977 roku sygn. akt III CZP 73/76 „Ograniczenie uprawnień rodziców do spraw zwykłego zarządu majątkiem dziecka przewidziane w art. 101 § 3 kro istniało już uprzednio, w okresie obowiązywania art. 58 § 1 kodeksu rodzinnego z 1950 r. Natomiast w okresie wcześniejszym prawo rodzinne z dnia 22 stycznia 1946 r. (Dz. U. 1946 r. Nr 6 poz. 52), ustanawiając zasadę, że rodzice zarządzają majątkiem dziecka, nad którym wykonują władzę rodzicielską (art. 27 § 1), nie czyniło rozróżnienia na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające zwykły zarząd; zawierało jednak katalog czynności prawnych dotyczących dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, do których ważności wymagane było zezwolenie władzy opiekuńczej. Wyliczenie zawarte w art. 29 prawa rodzinnego uważane było za wyczerpujące […]”
Ponadto Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 5 marca 1962 r. (4 CR 578/61, LexPolonica nr 315989, OSNCP 1963, nr 6, poz. 127), stwierdził, że „zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych w imieniu małoletnich dzieci wobec osoby zobowiązanej do wynagrodzenia szkody należy do czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka; takiej czynności nie wolno rodzicom dokonać bez zezwolenia władzy opiekuńczej (sądu opiekuńczego) [art. 58 § 1 k.r. (art. 101 § 3 k.r.o.)]; czynność taka dokonana bez zezwolenia władzy opiekuńczej (sądu opiekuńczego) jest nieważna”;
W tym miejscu wskazać przykładowo można wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 maja 2015 roku ( V ACa 26/15) w uzasadnieniu którego którym Sąd wyjaśnił, iż „czynności dyspozycyjne podejmowane przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka takie jak zawarcie ugody, o ile nie mają charakteru wyłącznie przysparzającego, a zatem mogą zagrażać majątkowym interesom dziecka, należą do kategorii czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 103 § 3 krio; zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych w imieniu małoletnich dzieci wobec osoby zobowiązanej do wynagrodzenia szkody należy do kategorii czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątku dziecka i jego dokonanie bez zezwolenia sądu opiekuńczego prowadzi do nieważności czynności (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 5 lutego 1999r. w sprawie III CKN 1202/98)”.
Podobnie stanowi treść uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 24 września 2014 r. (I ACa 425/14)55 z którego wynika, iż „zawarcie ugody zawierającej zarówno czynności przysparzające, jak i rozporządzające (zrzeczenie się wszelkich roszczeń w imieniu małoletnich dzieci przez ich matkę w sprawie o odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c.), należy ocenić jako czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem małoletnich w rozumieniu art. 101 § 3 k.r.i.o. Ostatecznie Sąd Apelacyjny przyjął, że czynność ta w istocie zagrażała majątkowym interesom małoletnich powodów, gdyż pozbawiała ich m.in. zadośćuczynienia, którego mogli dochodzić od strony pozwanej (…) a zawarcie ugody w części dotyczącej oświadczenia matki powodów, że zrzeka się wszelkich roszczeń wynikających ze śmierci ojca powodów, jako czynność sprzeczna z prawem, a zatem nieważna, nie wywołało skutku rzeczy ugodzonej w zakresie roszczenia o zadośćuczynienie”.
W praktyce obrotu, niejednokrotnie jest tak, iż w treści ugód podmioty zobowiązane za zdarzenie szkodowe, zamieszczały postanowienie, iż dokonują wypłaty na rzecz małoletniego – poszkodowanego, zaś kolejne postanowienie dotyczyło wskazania, iż przedmiotową ugodą objęte są również przyszłe roszczenia małoletnich wraz z ich zrzeczeniem się – co w kontekście przywołanych powyżej przepisów prawa oraz orzeczeń Sądów powszechnych, sprawia, iż czynność ta musi być oceniania jako czynność pozostająca poza zakresem zwykłego zarządu.
Mając na względzie powyżej przedstawioną argumentację prawną i okoliczności faktyczne, które towarzyszą zawieraniu przez rodziców małoletnich ugód w ich imieniu, zasadnym jest uznanie postanowień ugód dotyczących zrzeczenia się przez przedstawiciela ustawowego małoletniego dalszych roszczeń względem podmiotu zobowiązanego – za bezwzględnie nieważne.!!!
W opinii prawników Polskiego Instytutu Odszkodowań, na przyjęcie odszkodowania przez rodzica małoletniego, nie jest konieczna zgoda sądu opiekuńczego, gdyż ta czynność ma charakter czynności zachowawczej, zabezpieczającej bieżące interesy dziecka, natomiast pozbawienie małoletniego dziecka możliwości dochodzenia innych roszczeń wynikających z odpowiedzialności za śmierć osoby bliskiej, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia jest czynnością o charakterze rozporządzającym.
